Khoảng trống miễn dịch là gì? Cách ‘lấp đầy’ để bé luôn khỏe

1. Khoảng trống miễn dịch ở trẻ là gì?

Khoảng trống miễn dịch là giai đoạn từ 6 đến 36 tháng tuổi, khi số lượng kháng thể từ mẹ truyền sang trẻ giảm dần nhưng hệ miễn dịch chủ động của bé lại chưa đủ hoàn thiện. Vì vậy, vi khuẩn và virus có hại dễ dàng xâm nhập, tấn công và gây bệnh cho trẻ. Đây chính là lý do khiến trẻ trong độ tuổi này thường xuyên bị ốm vặt hơn so với các giai đoạn khác.

2. Hệ miễn dịch của trẻ trước và trong khoảng trống miễn dịch khác nhau ra sao?

Trước 6 tháng tuổi, trẻ được bảo vệ bởi hệ miễn dịch ‘thụ động’, tức là nhận kháng thể trực tiếp từ mẹ. Các kháng thể này được truyền qua nhau thai trong thai kỳ và qua sữa mẹ sau khi sinh, tạo thành một “lá chắn” tự nhiên giúp bảo vệ cơ thể non nớt của bé khỏi các tác nhân gây bệnh từ môi trường bên ngoài. Đây là sự bảo vệ quý giá mà mẹ dành cho con trong những tháng đầu đời.

Sau 6 tháng tuổi, hệ miễn dịch ‘thụ động’ nhận từ mẹ sẽ giảm dần về số lượng và chất lượng, trong khi hệ miễn dịch ‘chủ động’ (hay hệ miễn dịch tự thân) của trẻ còn rất yếu, cơ thể chưa tự tạo được kháng thể. Hệ miễn dịch chủ động cần thời gian để phát triển, hoàn thiện và phải đến năm 3 - 4 tuổi, cơ thể trẻ mới có đủ lượng kháng thể gần bằng của người lớn, và lúc đó hệ miễn dịch mới đủ khoẻ mạnh để bảo vệ trẻ khỏi yếu tố gây bệnh.

Chính sự chuyển tiếp giữa hai cơ chế miễn dịch này đã tạo ra một “khoảng trống miễn dịch” ở trẻ, khiến bé trở nên nhạy cảm hơn và dễ đối mặt với nguy cơ bị nhiễm trùng, ốm vặt. Vì vậy, đây được xem là giai đoạn trẻ cần có sự chăm sóc đặc biệt từ cha mẹ.

3. Các vấn đề sức khỏe bé thường gặp trong khoảng trống miễn dịch

Trong giai đoạn khoảng trống miễn dịch, trẻ có thể mắc các bệnh lý như:

• Tăng nguy cơ nhiễm trùng: Với hệ miễn dịch còn non yếu, trẻ trong giai đoạn này dễ bị các vi sinh vật gây bệnh như vi khuẩn, virus tấn công. Điều này làm tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp như cảm cúm, viêm họng, viêm phế quản hay các bệnh nhiễm trùng đường tiêu hóa.
• Trẻ dễ ốm vặt: Khi ‘hàng rào’ bảo vệ tự nhiên suy giảm, tần suất ốm vặt của trẻ có thể tăng lên đáng kể, với các triệu chứng thường gặp như sốt, ho, sổ mũi,...
• Chậm phát triển trí tuệ và thể chất: Việc trẻ hay bị ốm vặt trong giai đoạn khoảng trống miễn dịch có thể gây ra tình trạng biếng ăn, kém hấp thu, dẫn đến thiếu hụt dinh dưỡng cần thiết cho sự phát triển. Tình trạng này kéo dài sẽ ảnh hưởng đến sự tăng trưởng về thể chất (chiều cao, cân nặng) và cả sự phát triển trí não của trẻ.

4. Làm thế nào ‘bù đắp’ khoảng trống miễn dịch ở trẻ hiệu quả?

Để giúp con vượt qua giai đoạn thử thách này, cha mẹ có thể áp dụng các biện pháp như xây dựng dinh dưỡng khoa học, cho trẻ ngủ đủ giấc, khuyến khích trẻ vận động, tiêm phòng đúng lịch,... Đây là những yếu tố cần thiết giúp xây dựng hệ miễn dịch khỏe mạnh cho bé.

4.1. Xây dựng dinh dưỡng khoa học cho bé

Dinh dưỡng hợp lý đóng vai trò nền tảng trong việc tăng cường hàng rào miễn dịch tự thân của trẻ. Cụ thể:

- Với trẻ bú mẹ: Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng vàng chứa đầy đủ kháng thể, đặc biệt là IgA và IgG, giúp bảo vệ niêm mạc đường ruột và hệ hô hấp của trẻ. Vì vậy, mẹ nên cho bé bú sữa mẹ hoàn toàn trong ít nhất 6 tháng đầu và có thể duy trì đến khi bé được 2 tuổi, để nhận được nguồn kháng thể thụ động từ mẹ.

- Với trẻ dặm thêm sữa công thức: Bên cạnh chọn sản phẩm phù hợp với độ tuổi của bé, đầy đủ dinh dưỡng và vi chất, sữa cũng cần dễ tiêu hóa, hấp thu nhanh chóng và đạt hiệu quả miễn dịch. Từ đó giúp trẻ đạt các cột mốc phát triển vượt trội trong những năm đầu đời, khi hệ tiêu hóa đang còn non yếu.

Milk Lipid Complex (hỗn hợp chất béo tự nhiên), HMO (Human Milk Oligosaccharides), chất xơ GOS (Galacto-oligosaccharides) và lợi khuẩn Probiotics là những dưỡng chất nên có trong bảng thành phần sữa mà mẹ chọn cho bé. Bởi vai trò của những dưỡng chất này không chỉ cung cấp năng lượng và hỗ trợ tiêu hóa, mà còn giúp xây dựng hệ miễn dịch khỏe mạnh, bảo vệ bé theo cơ chế 3 “tầng” đề kháng:

• Ngăn chặn vi khuẩn, vi-rút gây bệnh xâm nhập vào đường ruột (1).
• Tăng cường lợi khuẩn, nuôi dưỡng hệ vi sinh đường ruột khỏe mạnh và củng cố hàng rào bảo vệ ruột (2).
• Ức chế và tiêu diệt vi khuẩn, vi-rút gây hại, giảm nguy cơ nhiễm trùng (3).

Khi hệ tiêu hóa khỏe mạnh, bé sẽ hấp thu dinh dưỡng tốt hơn, giảm nguy cơ gặp táo bón và các rối loạn tiêu hóa nói chung. Đồng thời sức đề kháng của trẻ cũng được tăng cường vì có đến 70% hệ miễn dịch nằm ở đường ruột. Nhờ đó, bé yêu có một nền tảng khỏe mạnh để phát triển toàn diện cả thể chất lẫn trí não.

Ngoài ra, sữa cũng nên có đạm mềm, nhỏ, bảo toàn đến 90% dưỡng chất tự nhiên nhờ chỉ xử lý nhiệt một lần, giúp trẻ dễ tiêu, hạn chế các rối loạn tiêu hóa.

- Với trẻ ăn dặm: Từ 6 tháng tuổi, trẻ bắt đầu bước vào giai đoạn ăn dặm để đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng ngày càng tăng. Song song bổ sung sữa đầy đủ, mẹ nên xây dựng một chế độ ăn dặm đa dạng, cân bằng các nhóm chất: bột đường, đạm, béo, vitamin và khoáng chất. Trong đó, mẹ hãy ưu tiên các thực phẩm giàu kẽm, sắt, selen, vitamin A, C, D có trong thịt, cá, trứng, rau xanh và hoa quả để hỗ trợ hệ miễn dịch của bé phát triển tốt nhất.

4.2. Đảm bảo trẻ ngủ đủ giấc

Giấc ngủ đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc phục hồi năng lượng và tái tạo các tế bào miễn dịch. Khi ngủ đủ giấc, cơ thể trẻ sẽ sản sinh ra các cytokine - một loại protein giúp chống nhiễm trùng và viêm nhiễm hiệu quả. Vì vậy, mẹ hãy tập thói quen đi ngủ đúng giờ và tạo cho bé một không gian thoải mái, yên tĩnh để con ngủ sâu, ngon giấc hơn.

4.3. Giữ môi trường sống xung quanh trẻ sạch sẽ

Môi trường sống sạch sẽ, thoáng mát giúp giảm thiểu sự tiếp xúc của trẻ với các mầm bệnh có hại. Mẹ nên thường xuyên dọn dẹp nhà cửa, giặt giũ chăn màn, đồ chơi của bé và giữ gìn vệ sinh cá nhân cho con thật tốt. Đồng thời, hạn chế cho bé đến những nơi đông người, đặc biệt là trong mùa dịch bệnh, để giảm nguy cơ lây nhiễm.

4.4. Khuyến khích bé vận động

Vận động thể chất không chỉ giúp bé phát triển cơ xương, mà còn thúc đẩy tuần hoàn máu và tăng cường hoạt động của các tế bào miễn dịch. Tùy theo độ tuổi, mẹ có thể cho bé tham gia các hoạt động phù hợp như lẫy, bò, đi bộ hoặc chơi các trò chơi vận động ngoài trời. Việc tiếp xúc với ánh nắng mặt trời cũng giúp cơ thể bé tổng hợp vitamin D, một dưỡng chất thiết yếu cho hệ miễn dịch.

4.5. Đưa trẻ đi tiêm vắc xin đúng lịch

Tiêm vắc xin cũng là biện pháp cần thiết giúp cơ thể trẻ tạo ra kháng thể chống lại các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Mẹ cần tuân thủ lịch tiêm chủng của Bộ Y tế và đưa bé đi tiêm phòng đầy đủ, đúng hẹn theo khuyến cáo của bác sĩ. Đây là cách giúp hệ miễn dịch chủ động của con sớm được hoàn thiện và góp phần tăng cường đề kháng đường ruột hơn.

>> Bên cạnh những cách trên, mẹ có thể tìm hiểu thêm về cách tăng sức đề kháng cho trẻ để có thêm thông tin hữu ích: XEM TẠI ĐÂY!

5. Các câu hỏi liên quan khác

Xoay quanh chủ đề khoảng trống miễn dịch ở trẻ, phụ huynh cũng có vài băn khoăn như sau:

5.1. Khi nào hệ miễn dịch của trẻ hoàn thiện?

Hệ miễn dịch của trẻ cần thời gian để phát triển và hoàn thiện dần theo từng năm tháng. Thông thường, phải đến khoảng 3 - 4 tuổi, hệ miễn dịch của trẻ mới được coi là tương đối hoàn thiện và có khả năng chống chọi tốt hơn với các tác nhân gây bệnh. Do đó, việc chủ động bảo vệ và tăng cường hệ miễn dịch cho trẻ trong những năm đầu đời là vô cùng quan trọng.

5.2. Kháng thể trong sữa mẹ tồn tại bao lâu?

Các kháng thể thụ động mà trẻ nhận được từ mẹ qua nhau thai sẽ giảm dần và gần như biến mất hoàn toàn khi trẻ được 6 tháng tuổi trở đi. Tuy nhiên, các kháng thể trong sữa mẹ (đặc biệt là IgA và IgG) vẫn tiếp tục được cung cấp cho trẻ trong suốt thời gian bú mẹ. Đó là lý do tại sao Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị nên cho trẻ bú mẹ đến 24 tháng tuổi hoặc lâu hơn.

5.3. Trẻ nên ăn gì uống gì để tăng cường hệ miễn dịch?

Để tăng cường hệ miễn dịch, trẻ cần một chế độ ăn uống đa dạng và giàu dưỡng chất. Mẹ nên bổ sung cho con các loại thực phẩm giàu vitamin C (cam, quýt, dâu tây), kẽm (thịt bò, tôm, các loại đậu), vitamin A (cà rốt, khoai lang, bí đỏ) và probiotics (sữa chua). Bên cạnh đó, đảm bảo trẻ uống đủ nước mỗi ngày cũng rất quan trọng để duy trì hoạt động hiệu quả của hệ miễn dịch.

5.4. Mẹ ăn gì để tăng đề kháng cho trẻ sơ sinh?

Đối với trẻ sơ sinh đang bú mẹ hoàn toàn, sức đề kháng của con phụ thuộc rất nhiều vào chất lượng sữa mẹ. Vì vậy, mẹ cần có một chế độ ăn uống lành mạnh, cân bằng, bổ sung nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và protein. Uống đủ nước và nghỉ ngơi hợp lý cũng là yếu tố quan trọng giúp mẹ duy trì nguồn sữa dồi dào và giàu kháng thể cho con.

Nhìn chung, giai đoạn khoảng trống miễn dịch ở trẻ thực chất không quá đáng sợ. Bằng cách áp dụng một chế độ dinh dưỡng khoa học, kết hợp với lối sống lành mạnh và tiêm phòng đầy đủ, cha mẹ có thể hoàn toàn tự tin giúp con “lấp đầy” khoảng trống này. Nhờ đó, bé yêu sẽ có một nền tảng sức khỏe và đề kháng đường ruột vững chắc để lớn khôn khỏe mạnh, thỏa sức học hỏi và khám phá thế giới!

Tài liệu tham khảo:

(1) HMO (2’FL): Giúp hạn chế sự xâm nhập của vi khuẩn có hại (Lewis và cộng sự, 2015); (Reverri và cộng sự, 2018).

(2) GOS & HMO (2’FL) : Giúp nuôi dưỡng hệ vi sinh đường ruột khỏe mạnh và hàng rào thành ruột (Ben và cộng sự 2008), (Lindner và cộng sự, 2023).

(3) Prebiotics and Probiotics: Giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng (Sazawal và cộng sự, 2010).