Trẻ chậm phát triển trí tuệ: Dấu hiệu nhận biết & hướng chữa

1. Chậm phát triển trí tuệ ở trẻ em là gì?

Theo MSD Manuals, chậm phát triển trí tuệ là tình trạng não bộ của trẻ bị giới hạn một số chức năng trong đối thoại, hành xử, học tập, vận động,… khiến chỉ số thông minh dưới mức trung bình (<70 - 75). Điều này dẫn đến thiếu sót khả năng kiểm soát hành vi tiêu cực của bản thân, đồng thời cũng là lý do trẻ kém phát triển trí não, dễ bị kích động dù là trong tình huống bình thường nhất.

2. Nhận biết các dấu hiệu trẻ chậm phát triển trí não

Biểu hiện trẻ chậm phát triển trí tuệ rất dễ nhận biết như chậm đạt các mốc vận động (lật, bò, đi), chậm nói, khả năng giao tiếp kém, khó tập trung, gặp khó khăn trong việc tự chăm sóc bản thân… Cha mẹ có thể tham khảo chi tiết bên dưới:

• Phản ứng kém nhạy bén khi nghe tiếng gọi, âm thanh lớn,...
• Khả năng học hỏi, tiếp thu kiến thức, ghi nhớ chậm hơn bạn bè.
• Nói năng không rõ ràng.
• Kém tập trung, khó hiểu, thiếu khả năng suy nghĩ logic.
• Gặp khó khăn trong việc thực hiện các hoạt động sinh hoạt hằng ngày như ăn uống, vệ sinh, mặc quần áo,...
• Có thể thể hiện hành vi chưa phù hợp, dễ mất bình tĩnh hoặc trở nên hung hăng.

3. Các cấp độ bệnh chậm phát triển trí tuệ ở trẻ

Cũng theo MSD Manuals, có 4 cấp độ chậm phát triển cơ bản là nhẹ, trung bình, nặng và rất nặng. Cha mẹ có thể dựa vào những dấu hiệu bé chậm phát triển trí tuệ tương ứng theo từng cấp độ bên dưới để phán đoán tình trạng sức khỏe của con và kịp thời tìm hướng khắc phục phù hợp.

3.1. Mức độ nhẹ

Có khoảng 80% trẻ bị chậm phát triển trí tuệ ở mức độ này với chỉ số IQ (*) 50 - 55 đến dưới 70. Mặc dù bé theo kịp kiến thức, kỹ năng cơ bản ở bậc tiểu học nhưng lại mất nhiều thời gian học tập, ghi nhớ nội dung ở cấp bậc cao hơn (tiểu học, trung học cơ sở,...) và gặp khó khăn khi tự đưa ra quyết định. Tuy vậy, nếu cha mẹ chọn cách giáo dục phù hợp, đúng lúc thì trẻ vẫn bắt kịp tốc độ phát triển của bạn bè đồng trang lứa.

3.2. Mức độ trung bình

Chỉ số IQ trẻ chậm phát triển mức trung bình dao động trong khoảng 35 - 55. Lúc này, trẻ có thể hiểu và tự chăm sóc bản thân (ví dụ: tắm rửa, ăn uống,...) theo hướng dẫn cha mẹ. Nhưng việc học nói và viết rất chậm, lâu nhớ. Cùng với đó, khi trưởng thành, bé chậm phát triển trí tuệ trung bình sẽ cần phụ huynh hoặc nhân viên trung tâm cộng đồng hỗ trợ, chăm sóc.

3.3. Mức độ nặng

Chỉ có 3 - 5% trẻ bị chậm phát triển não bộ thuộc nhóm này với chỉ số IQ đạt 20 - 40. Ví dụ về trẻ chậm phát triển trí tuệ mức độ nặng là mất nhiều thời gian học kỹ năng chăm sóc bản thân và giao tiếp, nhưng đồng thời cũng nhanh quên, phải hướng dẫn rất nhiều lần. Đồng thời, bé cũng rất khó kiểm soát cảm xúc và hành vi của mình nên luôn phải có người giám sát thường xuyên.

3.4. Mức độ rất nặng

Đây là mức độ nặng nhất, khá hiếm gặp. Chỉ số IQ của bé dưới 20 - 25 nên chậm hiểu, chậm nhớ mọi thứ. Vì vậy luôn cần cha mẹ hỗ trợ trong mọi hoạt động hàng ngày. Đặc biệt, chậm phát triển trí tuệ mức độ rất nặng khiến con khó bày tỏ cảm xúc, suy nghĩ nên dường như phụ huynh cần quan tâm con mọi lúc, mọi nơi, mọi thời điểm trong ngày.

(*) IQ (viết tắt: Intelligence Quotient) là chỉ số thông minh của não bộ con người. Chỉ số IQ càng cao thì người đó càng thông minh, nhạy bén.

4. Nguyên nhân trẻ chậm phát triển trí tuệ do đâu?

Tình trạng trẻ chậm phát triển trí tuệ chủ yếu xảy ra trong thời kỳ mang thai, khoảng thời gian lúc sinh hoặc trong môi trường sống của trẻ khi lớn lên, do các nguyên nhân sau:

• Yếu tố di truyền: Trẻ có bố mẹ gặp vấn đề về thần kinh thường dễ mắc chứng chậm phát triển về trí tuệ. Ngoài ra, bố mẹ mắc bệnh Phenylceton gây ra rối loạn chuyển hóa cũng là nguyên nhân gây ra tình trạng này.
• Ảnh hưởng khi mang thai: Mẹ bầu thường xuyên hít khói thuốc lá, sử dụng bia rượu, ăn uống không đủ chất,… thì nhiều khả năng làm bé chậm phát triển trí não.

>> Lưu ý: Top thực phẩm mẹ không nên ăn khi mang thai

• Do gặp chấn thương hoặc bệnh tật: Ở những năm đầu đời, sức đề kháng của trẻ còn yếu ớt. Nếu không tiêm chủng đủ vắc-xin theo khuyến nghị thì tỷ lệ mắc bệnh rất cao, tiềm ẩn nguy cơ biến chứng ảnh hưởng đến não bộ. Chưa kể, nếu phần não của trẻ bị viêm, nhiễm trùng hoặc chịu tác động mạnh do tai nạn, té từ trên cao xuống thì nhiều khả năng con phát triển trí não kém.
• Tác động từ môi trường: Trí tuệ của trẻ bị ảnh hưởng do môi trường sống bị ô nhiễm, chứa nhiều chất độc hại. Ngoài ra, chịu đựng bạo lực, thiếu thốn tình yêu thương khiến sức khỏe tinh thần giảm sút cũng là nguyên nhân khiến trẻ bị chậm phát triển trí tuệ.
• Vấn đề khi sinh nở: Trẻ sinh non hoặc sinh cực non có nguy cơ thiếu oxy lên não trong quá trình chuyển dạ. Điều này tăng nguy cơ dẫn tới chậm phát triển não bộ ở bé.

5. Các khó khăn trẻ chậm phát triển trí tuệ thường gặp

Trẻ chậm phát triển trí tuệ thường gặp các vấn đề về nhận thức, ngôn ngữ, vận động và kỹ năng xã hội. Ví dụ như: chậm đạt được các mốc phát triển, khó khăn trong giao tiếp, học tập, và tự chăm sóc bản thân,... Cụ thể hơn như sau:

• Khó khăn trong kỹ năng tự chăm sóc: Trẻ gặp khó khăn trong việc tự ăn, mặc quần áo, đi vệ sinh, hoặc thực hiện các hoạt động cá nhân khác.
• Khó khăn trong giao tiếp: Bé chậm phát triển trí não không thể diễn tả suy nghĩ, mong muốn của mình rõ ràng, rành mạch. Vì vậy, phụ huynh phải nỗ lực trò chuyện hàng ngày để thấu hiểu nhu cầu của trẻ chậm phát triển trí tuệ.
• Khó khăn trong học tập: Trẻ khó tập trung và cần nhiều thời gian ghi nhớ mặt chữ, mặt số. Vì vậy đòi hỏi sự kiên trì rất lớn của cha mẹ và giáo viên khi phải nhắc lại kiến thức nhiều lần.

• Vấn đề về hành vi: Con có một số hành vi tự tổn thương bản thân không kiểm soát (như đập đầu). Song song đó, trẻ có xu hướng ‘bám dính’ người thân thiết không rời nên thiếu kỹ năng tự lập.
• Khó khăn trong giao tiếp xã hội: Bé thường xuyên tránh né tiếp xúc với mọi người nên rất ít bạn bè. Đồng thời, trẻ không thích trò chuyện mặt đối mặt, phải tập trung cao độ. Vì điều này khiến con cảm thấy căng thẳng, khó chịu.
• Vấn đề về nhận thức: Con thường không thể tự xử lý các vấn đề trong cuộc sống hoặc đưa ra lựa chọn một mình, mà cần được cha mẹ quan sát, hướng dẫn nhiều lần.

6. Trẻ chậm phát triển trí tuệ có cải thiện được không?

Câu trả lời là CÓ THỂ. Cha mẹ nếu kịp thời phát hiện dấu hiệu và đưa đến bác sĩ để đánh giá trẻ chậm phát triển trí tuệ mức độ nào, từ đó hỗ trợ kịp thời thì dễ dàng cải thiện. Nhờ vậy, bé nâng cao khả năng học tập và hòa nhập tốt hơn với cuộc sống khi trưởng thành.

7. Trẻ chậm phát triển trí tuệ phải làm sao?

Khi phát hiện dấu hiệu trẻ chậm phát triển trí não, cha mẹ nên đưa con đến bác sĩ để thăm khám và được hướng dẫn phương pháp giáo dục, trị liệu phù hợp. Cùng với đó, phụ huynh hỗ trợ trẻ phát triển trí não bằng cách bổ sung thực phẩm tốt cho não bộ.

7.1. Đưa trẻ đi thăm khám với chuyên gia tâm lý

Biện pháp hỗ trợ trẻ chậm phát triển trí tuệ đầu tiên là áp dụng liệu pháp tâm lý phù hợp. Những phương pháp này giúp phụ huynh phát hiện những biểu hiện tâm lý bất thường, khắc phục tình trạng trẻ lo âu, sợ hãi không rõ nguyên nhân. Do đó, khi thấy con có dấu hiệu kém trí tuệ, mẹ nên đưa trẻ đi thăm khám để kiểm tra, đánh giá mức độ chậm phát triển và xây dựng kế hoạch điều trị phù hợp.

7.2. Bổ sung các thực phẩm tốt cho trí não

Mẹ nên ưu tiên bổ sung vào chế độ ăn uống của con các thực phẩm giàu chất béo Omega-3 (như cá hồi cá thu,...), thực phẩm giàu vitamin và khoáng chất (như rau củ, các loại đậu, trứng,...) hỗ trợ trẻ phát triển trí não.

7.3. Xây dựng kế hoạch giáo dục phù hợp

Cách chăm sóc trẻ chậm phát triển trí tuệ hiệu quả tiếp theo là nhận giáo dục tại các trường đặc biệt ngay từ khi được 3 tháng tuổi. Tại đây, con sẽ được học các kỹ năng cơ bản như ăn uống, học chữ, số, giao tiếp cùng các hoạt động xã hội, ngoại khóa. Ngoài ra, chương trình học sẽ được áp dụng tùy theo mức độ chậm phát triển của trẻ. Chẳng hạn như trường hợp trẻ ở mức vừa phải đến nặng thì cần sống tại trung tâm cộng đồng để được giám sát và chăm nom tốt hơn.

Với mức độ nhẹ, cách dạy trẻ chậm phát triển trí tuệ hiệu quả khác là kết hợp giảng dạy đúng cách từ cả nhà trường lẫn phụ huynh. Trong đó, dù ở trường hay ở nhà, trẻ đều cần môi trường gần gũi, nhiều yêu thương kết hợp các biện pháp phù hợp để giúp con cải thiện tình trạng này.

>> Xem thêm: Cách chăm sóc trẻ 3 tháng tuổi để trẻ phát triển khỏe mạnh

7.4. Biện pháp hỗ trợ trẻ kém phát triển trí tuệ tại nhà

Cha mẹ có thể áp dụng cách chăm sóc trẻ chậm phát triển tại nhà như sau:

• Luôn theo sát tiến độ học tập của con ở trường và cuộc sống của trẻ hằng ngày.
• Cho trẻ giao tiếp xã hội nhiều, gặp gỡ người lớn và học cách chào, chơi cùng các bé khác.
• Cùng chơi với con, đọc truyện, kể chuyện hàng ngày cho trẻ nghe.
• Hướng dẫn trẻ những hoạt động từ đơn giản đến phức tạp. Để tránh việc trẻ khó tiếp thu ngay một lúc, cha mẹ có thể chia nhỏ ra và sau đó lặp đi lặp lại nhiều lần cho trẻ nhớ.
• Đừng quên khen ngợi trẻ chậm phát triển trí tuệ khi làm được việc tốt gì đó để con tự tin hơn.
• Cho trẻ tham gia vào các hoạt động khác như hát, nhảy, hoặc vẽ tranh nhằm giúp trẻ cải thiện các kỹ năng xã hội.
• Khuyến khích con thử những điều mới trong cuộc sống mới giúp trẻ dạn dĩ thể hiện bản thân.
• Theo dõi, chú ý đến các hành vi tiêu cực của trẻ để tìm cách khắc phục hoặc tìm tư vấn từ các chuyên gia.

8. Phòng ngừa tình trạng chậm phát triển ở trẻ như thế nào?

Để phòng tránh tình trạng trẻ chậm phát triển, cha mẹ cần lưu ý những điều quan trọng sau:

- Trong thai kỳ:

• Mẹ bầu hãy thăm khám sức khỏe tiền sản và tiêm vắc-xin đầy đủ theo lịch bác sĩ khuyến nghị; đồng thời tránh vận động mạnh, suy nghĩ nhiều hay sử dụng chất kích thích hoặc chứa caffein trong lúc mang thai.
• Mẹ đừng quên duy trì thói quen uống 2 ly sữa bầu Frisomum Gold mỗi ngày để cung cấp đầy đủ dưỡng chất thiết yếu cho bé yêu. Nổi bật như DHA giúp con phát triển não và mắt tối ưu, Axit Folic hỗ trợ trẻ phát triển hệ thần kinh não bộ, giảm tỷ lệ dị tật ống thần kinh gây chậm phát triển trí tuệ, vi chất Iốt điều chỉnh quá trình phát triển hệ thần kinh trung ương của con.
• Nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào trong thai kỳ, bà bầu nên đi khám ngay để kịp thời tìm cách xử lý.

- Trong quá trình chăm sóc trẻ:

• Xây dựng chế độ ăn uống cân bằng dinh dưỡng, đa dạng thực phẩm hàng ngày giúp bổ sung đủ chất cho trẻ. Riêng với sữa - nguồn cung cấp dưỡng chất thiết yếu của trẻ trong những năm đầu đời, mẹ ưu tiên chọn sản phẩm có đạm mềm, nhỏ và chứa các chất giúp nuôi dưỡng đường ruột để bé dễ tiêu hóa, dễ hấp thu, từ đó khỏe mạnh lớn khôn.

• Cho trẻ tiêm phòng vắc-xin đủ mũi, đúng lịch nhằm tăng sức đề kháng, giảm nguy cơ mắc bệnh truyền nhiễm gây ảnh hưởng đến chức năng não bộ, trí tuệ..
• Đưa con đi khám sức khỏe định kỳ để phát hiện và can thiệp sớm các vấn đề sức khỏe.
• Giữ môi trường sống trong lành, cho trẻ tránh xa những nguy cơ độc hại.

Hy vọng những thông tin trên có thể giúp mẹ có thêm thông tin tổng quát hơn về tình trạng trẻ chậm phát triển trí tuệ. Bên cạnh đó, mẹ cũng cần lưu ý việc phát hiện sớm nguyên nhân làm cho trẻ bị chậm phát triển tâm thần để có hướng xử trí can thiệp đúng lúc giúp phục hồi trạng thái tâm thần về bình thường.