Nhận biết phân của trẻ ăn dặm thế nào bình thường & bất thường?

1. Tổng quan về giai đoạn ăn dặm của trẻ

Ăn dặm (hay còn gọi là ăn bổ sung) là quá trình cho trẻ làm quen với các loại thực phẩm khác (ngoài sữa). Theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trẻ nên được bắt đầu cho ăn dặm khi tròn 6 tháng tuổi, bởi lúc này sữa mẹ không còn đáp ứng đủ nhu cầu dinh dưỡng đang ngày một tăng của trẻ. Cha mẹ nên bắt đầu với các loại thực phẩm mềm, dễ tiêu hóa như bột, cháo xay nhuyễn từ ngũ cốc, rau củ và thịt cá.

Lúc này vì thành phần dinh dưỡng của nhiều thực phẩm được hấp thụ vào cơ thể cùng với đặc điểm thể chất của từng bé, nên số lần đi ngoài và tính chất phân có thể sẽ thay đổi so với trước. Để nhận biết đâu là tình trạng phân bình thường và bất thường, mẹ hãy theo dõi tiếp nội dung bên dưới.

2. Phân của bé ăn dặm như thế nào là bình thường?

Với trẻ ăn dặm, nếu thấy phân của con có những đặc điểm dưới đây thì cha mẹ có thể yên tâm rằng hệ tiêu hóa của bé đang thích nghi tốt.

2.1. Tần suất đi ngoài

Tần suất đi ngoài của trẻ trong giai đoạn ăn dặm thường sẽ giảm đi so với giai đoạn bú sữa hoàn toàn. Cụ thể, nếu trước đây trẻ bú mẹ hoặc sữa công thức có thể đi ngoài từ 3 đến 10 lần mỗi ngày, thì khi chuyển sang ăn dặm, số lần đi ngoài sẽ giảm xuống còn khoảng 1 - 2 lần/ngày. Sự thay đổi này là do thực phẩm đặc cần nhiều thời gian hơn để tiêu hóa và hấp thu trong đường ruột của bé.

2.2. Đặc điểm phân của trẻ ăn dặm

• Kết cấu: Phân của trẻ ăn dặm sẽ đặc và có khuôn hơn, tương tự như bơ đậu phộng, thay vì lỏng sệt như khi chỉ bú sữa. Phân chặt hơn nhưng không quá khô cứng và bé không có biểu hiện rặn khó khăn hay đau đớn khi đi vệ sinh.
• Màu sắc: Màu phân của trẻ ăn dặm sẽ thay đổi tùy thuộc vào loại thực phẩm mà bé đã ăn. Ví dụ, nếu bé ăn cà rốt, phân có thể có màu cam; ăn cải bó xôi (rau bina) hay các loại rau lá xanh, phân sẽ ngả màu xanh đậm; còn khi ăn thanh long đỏ, phân có thể có màu đỏ hồng. Trừ khi phân có màu đỏ tươi như máu, màu trắng, xám hoặc lẫn chất nhầy lạ thì mới là dấu hiệu bất thường cần lưu ý.

2.3. Mùi phân của bé ăn dặm

Cùng với sự thay đổi về kết cấu và màu sắc, mùi phân của bé ăn dặm cũng sẽ nặng hơn so với trước đây. Điều này là do sự phân hủy của các loại protein và chất béo từ thực phẩm trong đường ruột của trẻ. Mặc dù nặng mùi hơn, nhưng phân bình thường sẽ không có mùi quá chua hoặc quá tanh hôi một cách bất thường.

3. Trẻ ăn dặm đi ngoài phân như thế nào bất thường?

Bên cạnh những thay đổi kể trên, mẹ cần chú ý đến các dấu hiệu bất thường ở phân của trẻ để nhận biết sớm các vấn đề về tiêu hóa. Những biểu hiện này có thể là táo bón, tiêu chảy, phân có mùi lạ hoặc màu sắc không bình thường. Cụ thể như sau:

3.1. Trẻ ăn dặm bị táo bón, phân khô cứng

Khi bị táo bón, phân của trẻ thường khô, cứng, có dạng viên nhỏ như phân dê hoặc thành một khối lớn rắn chắc. Bé sẽ phải rặn nhiều, mặt đỏ bừng, thậm chí quấy khóc vì đau khi đi vệ sinh. Tần suất đi ngoài của bé cũng có thể giảm đột ngột, ít hơn 3 lần/tuần.

Nguyên nhân phổ biến gây táo bón ở trẻ ăn dặm là do chế độ ăn thiếu chất xơ, uống không đủ nước. Ngoài ra, một số loại sữa công thức xử lý nhiệt nhiều lần sẽ khiến đạm bị vón cục, khiến trẻ tiêu hóa hơn; hoặc việc thay đổi loại sữa đột ngột cũng có thể làm hệ tiêu hóa của trẻ chưa kịp thích ứng và gây ra táo bón.

>> Xem thêm: Trẻ em ăn dặm bị táo bón bố mẹ nên xử lý thế nào?

3.2. Trẻ ăn dặm bị tiêu chảy, phân lỏng như nước

Trái ngược với táo bón, tiêu chảy có biểu hiện là phân lỏng, tóe nước và tần suất đi ngoài tăng đột biến, nhiều hơn 3 lần/ngày. Phân có thể kèm theo chất nhầy, có mùi hôi tanh khó chịu. Trẻ bị tiêu chảy thường có các dấu hiệu đi kèm như mệt mỏi, chán ăn, nôn trớ và có nguy cơ mất nước.

Tiêu chảy có thể do nhiều nguyên nhân như nhiễm khuẩn đường ruột, dị ứng thực phẩm, hoặc không dung nạp một thành phần nào đó trong thức ăn. Việc pha sữa công thức không đúng tỷ lệ, quá loãng hoặc quá đặc, cũng là yếu tố có thể gây rối loạn tiêu hóa và dẫn đến tiêu chảy ở trẻ.

3.3. Phân của trẻ có mùi chua

Nếu phân của trẻ có mùi chua kèm nhầy và có bọt, đó có thể là dấu hiệu hệ tiêu hóa của bé đang gặp vấn đề. Tình trạng này thường đi kèm với việc bé hay xì hơi, đầy bụng và phân có thể có tính axit cao gây hăm đỏ vùng hậu môn của trẻ.

Nguyên nhân chính thường là do hệ tiêu hóa của trẻ không hấp thụ hết đường lactose có trong sữa hoặc một số loại thực phẩm khác. Khi lượng đường này không được tiêu hóa, vi khuẩn trong ruột sẽ lên men và tạo ra axit, gây nên mùi chua đặc trưng. Một số loại sữa công thức chứa nhiều đường cũng có thể là nguyên nhân gây ra tình trạng này.

3.4. Trẻ ăn dặm đi ngoài phân sống

Phân sống ở trẻ là tình trạng phân lợn cợn, không thành khuôn, và có lẫn các mẩu thức ăn chưa tiêu hóa hết. Phân có thể có mùi hôi và màu sắc thay đổi tùy theo thực phẩm bé đã ăn. Tình trạng này cho thấy hệ tiêu hóa của bé đang bị quá tải và không thể xử lý hết lượng thức ăn nạp vào.

Nguyên nhân có thể do hệ tiêu hóa của trẻ còn non nớt, chưa tiết đủ enzyme để phân hủy thực phẩm, hoặc do món ăn kết cấu quá đặc. Một số trường hợp, việc đổi sang loại sữa công thức mới không phù hợp cũng có thể gây ra hiện tượng đi ngoài phân sống.

3.5. Phân có màu lạ bất thường

Màu sắc phân cũng là một báo hiệu quan trọng về sức khỏe của trẻ. Cha mẹ cần đặc biệt chú ý nếu phân của bé có những màu sắc lạ dưới đây:

• Màu đỏ: Nếu phân có lẫn các vệt máu đỏ tươi, đây có thể là dấu hiệu của tổn thương ở đường tiêu hóa dưới hoặc nứt kẽ hậu môn do táo bón. Tuy nhiên, cha mẹ cũng cần loại trừ khả năng bé vừa ăn các thực phẩm màu đỏ như củ dền hay thanh long.
• Màu trắng, xám: Phân có màu trắng như đất sét hoặc màu xám là dấu hiệu rất đáng lo ngại, cảnh báo các vấn đề liên quan đến gan hoặc túi mật. Tình trạng này cho thấy mật không được tiết đủ để tiêu hóa chất béo, cần đưa trẻ đi khám ngay.
• Màu vàng mù tạt kèm dấu hiệu: Mặc dù màu vàng mù tạt là bình thường ở trẻ bú mẹ, nhưng nếu nó xuất hiện trở lại ở trẻ ăn dặm kèm theo tình trạng phân lỏng và đi nhiều lần, đây có thể là dấu hiệu của tiêu chảy.
• Màu xanh kèm dấu hiệu: Phân màu xanh lá cây đôi khi là bình thường, nhưng nếu đi kèm với biểu hiện sủi bọt, mùi chua và bé quấy khóc, đó có thể là dấu hiệu của việc không dung nạp lactose hoặc nhiễm trùng đường ruột.

Tốt nhất, khi thấy phân em bé ăn dặm thay đổi bất thường về màu sắc kèm theo các dấu hiệu đáng lo ngại khác, phụ huynh nên đưa bé đến bác sĩ. Việc thăm khám kịp thời sẽ giúp chẩn đoán chính xác nguyên nhân và có hướng xử lý phù hợp.

4. Lưu ý gì khi chăm sóc để giúp trẻ ăn dặm đi ngoài phân đều, đẹp?

Để giúp hệ tiêu hóa non nớt của trẻ hoạt động tốt và đi ngoài đều đặn, mẹ cần chú ý đến nhiều yếu tố từ dinh dưỡng đến thói quen sinh hoạt. Việc xây dựng một chế độ chăm sóc khoa học sẽ là nền tảng vững chắc cho sức khỏe đường ruột của con.

4.1. Chú trọng nguồn sữa của bé: Dễ tiêu, êm bụng và dễ hấp thu

Hệ tiêu hóa của trẻ có hoạt động ổn định, đi phân đều đẹp hay không liên quan nhiều đến nguồn sữa trẻ uống hàng ngày.

Sữa mẹ là món quà quý giá, giàu dưỡng chất tự nhiên nhất mẹ dành cho con. Để có nguồn sữa chất lượng, mẹ nên duy trì một chế độ ăn uống cân bằng, đa dạng, uống đủ nước và hạn chế các thực phẩm cay nóng, nhiều dầu mỡ.

Với trẻ uống sữa công thức, ngoài đảm bảo sữa có nguồn dinh dưỡng, vi chất phù hợp nhu cầu độ tuổi, cha mẹ nên ưu tiên các sản phẩm có đặc điểm sau:

- Công thức sữa chỉ xử lý nhiệt 1 lần giúp bảo toàn các phân tử đạm mềm, nhỏ, tự nhiên giúp bé dễ tiêu, dễ hấp thu, cho đường ruột bé êm dịu.

- Chứa các thành phần dinh dưỡng ưu việt như Milk Lipid Complex (hỗn hợp chất béo tự nhiên), dưỡng chất quý HMO, lợi khuẩn Probiotics và chất xơ GOS. Không chỉ cung cấp năng lượng, hỗ trợ tiêu hóa, những thành phần này còn góp phần bảo vệ bé thông qua cơ chế 3 “tầng” đề kháng:

• Ngăn chặn vi khuẩn, vi-rút gây bệnh xâm nhập vào đường ruột (1).
• Tăng cường lợi khuẩn, nuôi dưỡng hệ vi sinh đường ruột khỏe mạnh và củng cố hàng rào bảo vệ ruột (2).
• Ức chế và tiêu diệt vi khuẩn, vi-rút gây hại, giảm nguy cơ nhiễm trùng (3).

Trẻ có đường ruột khỏe, bụng êm sẽ thực hiện chức năng tiêu hóa, hấp thu tối ưu dinh dưỡng từ thực phẩm và giảm nguy cơ đầy hơi, chướng bụng, táo bón,... Đồng thời, trẻ sẽ tăng cường đề kháng và miễn dịch tự nhiên vì hơn 70% hệ miễn dịch nằm tại đường ruột. Nhờ đó, bé yêu phát triển tối ưu về thể chất và trí não.

4.2. Xây dựng chế độ ăn dặm khoa học

Một chế độ ăn dặm khoa học cần đảm bảo cân bằng giữa 4 nhóm chất chính: bột đường, đạm, chất béo, vitamin và khoáng chất. Cha mẹ nên bổ sung nhiều thực phẩm giàu chất xơ như rau xanh (bông cải xanh, rau bina), củ quả (khoai lang, cà rốt) và trái cây (đu đủ, lê, táo) vào thực đơn của bé. Trong đó, chất xơ không chỉ giúp làm mềm phân mà còn hỗ trợ sự phát triển của các lợi khuẩn trong đường ruột, giúp hệ tiêu hóa khỏe mạnh hơn.

4.3. Lập thời gian biểu ăn uống hợp lý

Việc cho trẻ ăn và uống sữa vào những khung giờ cố định mỗi ngày sẽ giúp hình thành nhịp sinh học cho hệ tiêu hóa của bé. Điều này giúp cơ thể tiết dịch vị và enzyme tiêu hóa một cách đều đặn, từ đó quá trình tiêu hóa thức ăn diễn ra hiệu quả. Nhờ vậy, bé sẽ hình thành thói quen đi ngoài đều đặn và dễ dàng hơn.

4.4. Cho trẻ ăn dặm đúng cách

Nguyên tắc vàng khi cho trẻ ăn dặm là bắt đầu từ loãng đến đặc, từ ít đến nhiều để hệ tiêu hóa của con có thời gian thích nghi dần. Khi giới thiệu một loại thực phẩm mới, mẹ nên cho bé thử một lượng nhỏ và quan sát phản ứng của cơ thể trong vài ngày trước khi tăng lượng hoặc kết hợp với thực phẩm khác. Cách làm này giúp mẹ dễ dàng phát hiện các dấu hiệu dị ứng hoặc không dung nạp thực phẩm để điều chỉnh thực đơn ăn dặm của con phù hợp.

4.5. Kết hợp massage bụng cho bé đều đặn

Massage bụng là một phương pháp hiệu quả trong việc hỗ trợ tiêu hóa và giảm táo bón ở trẻ. Các động tác xoa bóp nhẹ nhàng giúp kích thích nhu động ruột, đẩy khí thừa ra ngoài và giúp bé cảm thấy dễ chịu hơn. Mẹ nên thực hiện massage cho bé đều đặn hàng ngày để đạt hiệu quả tốt nhất.

• Cách thực hiện: Dùng các đầu ngón tay xoa nhẹ nhàng bụng bé theo chiều kim đồng hồ, hoặc thực hiện động tác “đạp xe” bằng cách di chuyển hai chân của bé.
• Lưu ý: Nên massage khi bé đang thoải mái, không thực hiện ngay sau khi bé vừa ăn no hoặc khi bé đang quấy khóc.

Nhìn chung, việc theo dõi phân của trẻ ăn dặm là một phần quan trọng trong hành trình chăm sóc, giúp phụ huynh nắm bắt được tình hình sức khỏe tiêu hóa của bé. Bằng cách nhận biết các dấu hiệu bình thường và bất thường, kết hợp với một chế độ chăm sóc khoa học, mẹ có thể giúp con vượt qua giai đoạn chuyển đổi này một cách suôn sẻ. Nếu có bất kỳ lo ngại nào về tình trạng phân của bé ăn dặm, mẹ hãy tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa nhi để được tư vấn tốt nhất.

Tài liệu tham khảo:

(1) HMO (2’FL): Giúp hạn chế sự xâm nhập của vi khuẩn có hại (Lewis và cộng sự, 2015); (Reverri và cộng sự, 2018).

(2) GOS & HMO (2’FL) : Giúp nuôi dưỡng hệ vi sinh đường ruột khỏe mạnh và hàng rào thành ruột (Ben và cộng sự 2008), (Lindner và cộng sự, 2023).

(3) Prebiotics and Probiotics: Giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng (Sazawal và cộng sự, 2010).