Khám phá các giai đoạn phát triển của trẻ ở năm đầu tiên

1. Các giai đoạn phát triển của trẻ sơ sinh

Nắm rõ các mốc phát triển của trẻ sơ sinh là việc làm cần thiết giúp cha mẹ chăm sóc trẻ hợp lý và khoa học. Sau đây là các giai đoạn phát triển của trẻ 0 - 1 tuổi phụ huynh cần biết:

1.1. Sự phát triển của trẻ sơ sinh trong tháng đầu tiên (0 tháng tuổi)

Thời điểm mới chào đời được 1 tuần, mẹ có thể nhìn thấy một số phản xạ từ trẻ như giật mình khi có tiếng động hay run người mỗi khi ngủ. Bên cạnh đó, trẻ sơ sinh 1 tuần tuổi chủ yếu phản ứng dựa vào khứu giác và xúc giác nên lời khuyên là mẹ hãy cố gắng tiếp xúc da kề da với con, để trẻ được quen với hơi ấm, từ đó cảm thấy an toàn trong thế giới mới lạ lẫm.

Được 2 tuần tuổi, tuy trẻ sơ sinh chưa có nhiều hoạt động ngoài bú sữa, ngủ và đi vệ sinh nhưng mẹ vẫn có thể nhìn thấy sự khác biệt của con trong giai đoạn này. Ví dụ như trẻ quấy khóc nhiều hơn bình thường, đòi ăn sữa liên tục và thời gian ngủ mỗi đợt của trẻ dài hơn so với lúc trước.

Ở tuần thứ 3 sau khi sinh, em bé đã có thể nhìn và theo dõi đồ vật ở khoảng cách 10 - 15 cm, đồng thời cử động hai tay và hai chân linh hoạt hơn. Đặc biệt là trẻ sơ sinh 3 tuần tuổi còn thích thú nếu mẹ ôm ấp, vuốt ve, hôn, cũng như bế con vào lòng.

Đối với trẻ sơ sinh 4 tuần tuổi, giai đoạn này con tiếp tục phát triển tầm nhìn tốt hơn. Thêm vào đó, các ngón tay của con di chuyển linh hoạt hơn và trẻ rất thích mút ngón tay của mình.

1.2. Quá trình phát triển của trẻ sơ sinh từ 1 - 3 tháng tuổi

Vào tuần thứ 5 sau khi sinh (tức là sau 1 tháng chào đời), cân nặng của em bé tăng lên 140 - 250g mỗi tuần và chiều cao tăng lên 10cm. Cùng với đó, trẻ 1 tháng tuổi có thể dễ dàng xác định hương sữa mẹ; đồng thời thị giác - thính giác phát triển, giúp trẻ quan sát tốt trong khoảng cách 25 - 30cm.

Ở giai đoạn 2 tháng tuổi, trẻ có nhiều thay đổi rõ rệt. Cụ thể là trẻ tăng cân 150 - 200g mỗi tuần, thị giác “tinh” hơn, nhận biết được thay đổi xung quanh và theo dõi chuyển động của mọi thứ. Vào cuối tháng thứ 2 con có thể ngẩng đầu 45 độ, sau đó dần dần phần cổ cứng cáp hơn, trẻ giữ được đầu ổn định và nâng được lên 90 độ.

3 tháng sau khi sinh, cân nặng và chiều cao của bé đã phát triển hơn trước. Thế giới của em bé cũng trở nên rực rỡ hơn vì giờ đây bé có thể phân biệt được màu sắc, nhất là màu đậm. Trẻ 3 tháng tuổi ít khóc so với giai đoạn đầu. Thay vào đó, trẻ cười nhiều hơn, phản ứng tích cực mỗi khi tương tác với bố mẹ.

>> Xem thêm: Chăm sóc trẻ 3 tháng tuổi đúng cách để con khỏe mạnh, phát triển tốt

Một số hành động trẻ 1 - 3 tháng tuổi có thể làm được:

• Giật, quơ tay, nắm chặt bàn tay hoặc đưa tay lên miệng.
• Có biểu hiện trên gương mặt như mím môi, nhướng chân mày.
• Tự nhấc đầu lên và nâng ngực bằng cánh tay, bàn tay và cổ tay.
• Mút tay, giữ chân hoặc thậm chí mút ngón chân như một trò tiêu khiển.
• Chăm chú nhìn vào đồ vật gây sự chú ý và nhìn theo đối tượng đang di chuyển.
• Biết cười và đáp lại nụ cười của cha mẹ.
• Nghe được âm thanh và quay đầu về phía có âm thanh. Ngoài ra trẻ còn xác định được chính xác nơi phát ra âm thanh.

>> Xem thêm: Phát triển các giác quan của bé thông qua trò chơi đơn giản

1.3. Các giai đoạn phát triển của trẻ theo từng tháng: Từ 4 - 6 tháng tuổi con biết làm gì?

Quá trình phát triển của trẻ sơ sinh 4 tháng tuổi chủ yếu tập trung ở khía cạnh thể chất, cảm xúc và hành vi. Theo tiêu chuẩn Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), chiều cao - cân nặng trung bình của bé trai là 63,9cm và 7kg, đối với bé gái là 62.1cm và 6,4kg. Ở giai đoạn này, thị giác của bé đã hoàn thiện, có thể nhìn xa và quan sát ba chiều tốt hơn.

Em bé 5 tháng tuổi có thể phân biệt cảm xúc với giọng điệu của bố mẹ. Ví dụ như sợ hãi nếu bố mẹ trò chuyện lớn tiếng hoặc vui vẻ nếu bạn trò chuyện với giọng điệu nhẹ nhàng. Ngoài ra, kỹ năng giao tiếp của bé đã tiến bộ so với giai đoạn 4 tháng. Bằng chứng là bé phản ứng khi nghe ai đó gọi tên, mấp máy miệng và lưỡi tạo ra âm thanh khác nhau.

Ở cột mốc phát triển 6 tháng, bé có thể ước tính khoảng cách, phân biệt màu sắc và giữ đồ vật trong tay cẩn thận. Bé thích ê a, trò chuyện với bố mẹ. Song, nếu phải tiếp xúc với người lạ thì bé trở nên nhút nhát và quấy khóc.
Trẻ sơ sinh 4 - 6 tháng tuổi đã phát triển một số kỹ năng như:

• Trẻ xoay đầu qua lại để quan sát.
• Bé có thể ngồi thẳng lưng khi được bố mẹ hỗ trợ.
• Nhiều bé đã lật người từ ngửa thành sấp và ngược lại.
• Rướn người, nâng ngực khỏi mặt sàn bằng tay khi được cho nằm úp.
• Có phản ứng cơ thể với âm thanh xung quanh.
• Khi nằm, bé có thể lăn sang trái hoặc phải.
• Trẻ bắt đầu ăn dặm với cháo hoặc bột mịn khi được 6 tháng tuổi.

>> Tham khảo: Bé mấy tháng biết lật? Lưu ý mẹ nên biết để trẻ lật an toàn

1.4. Trẻ sơ sinh từ 7 - 9 tháng tuổi phát triển như thế nào?

Đối với các giai đoạn phát triển của trẻ sơ sinh vào 7 tháng là thời điểm não bộ của bé hoàn thiện nhanh hơn so với cơ thể để thích nghi với môi trường xung quanh. Theo đó, em bé bắt đầu có ký ức và ghi nhớ giọng nói khác nhau; hiểu được từ “không” hoặc nhận ra tên gọi trong các cuộc trò chuyện.

Trẻ sơ sinh 8 tháng tuổi tiếp tục tăng trưởng thể chất tốt hơn. Theo tiêu chuẩn của WHO, bé trai có chiều cao - cân nặng 8,6kg và 70,6cm; trong khi bé gái nặng 7,9kg và cao 68,7cm. Ở giai đoạn này, em bé mọc những chiếc răng cửa đầu tiên ở hàm dưới, có phản ứng rất nhanh khi được gọi tên, trở nên hiếu động và tò mò khám phá thế giới xung quanh.

Bước vào giai đoạn 9 tháng tuổi, em bé đã có thể bập bẹ được những từ đơn giản như “mama, baba”, nhìn thấy toàn bộ màu sắc, ghi nhớ vị trí của đồ vật và bày tỏ lo lắng khi phải rời xa bố mẹ. Ở giai đoạn này, kỹ năng cầm - nắm cũng được hoàn thiện. Bé đã biết sử dụng ngón trỏ và ngón cái để giữ lấy đồ vật nhỏ, tập bốc thức ăn bằng tay và tự đút cho bản thân.

Trẻ 7 - 9 tháng tuổi có thể làm được một vài hoạt động sau:

• Kiểm soát được cử động đầu hoàn toàn.
• Có thể tự ngồi được một mình.
• Bám vào đồ vật để đứng lên.
• Định vị được đồ vật bị giấu.
• Bắt đầu di chuyển cơ hàm để nhai thức ăn và khép miệng khi được cho ăn bằng thìa.
• Có phản xạ nhai và nuốt với thức ăn mềm nhuyễn.
• Lăn tròn sang trái hoặc sang phải và có thể bò.
• Bi bô tập nói, vẫy tay chào tạm biệt.
• Chỉ hoặc ra hiệu cho bố mẹ là bé đang hứng thú với đồ vật nào đó.

>> Giải đáp thắc mắc:

• Trẻ mấy tháng biết ngồi? Làm gì để giúp con nhanh ngồi vững?
• Trẻ mấy tháng biết bò? Dấu hiệu cho thấy con đang tập bò

1.5. Quá trình phát triển của trẻ sơ sinh từ 10 - 12 tháng tuổi

Khi tìm hiểu sự phát triển của trẻ sơ sinh theo từng tháng, nhiều mẹ không khỏi bất ngờ khi ở giai đoạn 10 tháng tuổi, khả năng nhận thức của bé đã phát triển tốt hơn so với lúc trước. Bằng chứng là bé hứng thú với âm nhạc (nhất là âm nhạc có giai điệu vui tươi, sôi động), bắt đầu phát triển sở thích cụ thể cho món ăn hoặc liên kết ý nghĩa của hành động. Ví dụ như khi bố mẹ mặc quần áo mới, mang giày thì em bé hiểu được là bạn sắp đi ra ngoài.

Một trong những thay đổi lớn nhất ở trẻ 11 tháng tuổi là cơ bắp săn chắc lại. Vì thế, trẻ có thể không còn vẻ ngoài mũm mĩm, đáng yêu như ban đầu. Ở giai đoạn này, bé bắt đầu chập chững những bước đi đầu tiên, chức năng não phát triển vượt bậc nên biết lắng nghe, làm theo những gì bố mẹ nói. Một số trẻ cũng biết giận hờn, buồn bã hoặc thích trêu chọc, đùa giỡn với người thân.

Bước vào giai đoạn thôi nôi (12 tháng tuổi), cân nặng của bé tăng lên gấp 3 lần so với khi chào đời, đồng thời chiều cao tăng 50% và não bộ đạt 60% so với kích thước não của người trưởng thành. Cùng với đó, trẻ 12 tháng tuổi đã diễn đạt được nhu cầu cho bố mẹ, thông qua cử chỉ lắc đầu hoặc vươn tay và các kỹ năng vận động của trẻ gần như cũng được hoàn thiện.

Trẻ 10 - 12 tháng tuổi có thể làm được các hoạt động như:

• Trẻ 10 tháng tuổi có thể đứng lên khi được bố mẹ hỗ trợ hoặc có chỗ vịn.
• Có thể sắp xếp đồ chơi, cốc hoặc bát.
• Bé đã biết chỉ vào món đồ vật và di chuyển đến gần để lấy.
• Nhún nhảy theo bài hát quen thuộc, yêu thích khi được bố mẹ hỗ trợ.
• Tự bốc đồ ăn và dùng cốc uống nước.
• Tập đứng không cần bố mẹ hỗ trợ khi trẻ được 12 tháng tuổi.

>> Tham khảo: Trẻ mấy tháng biết đi? Nên làm gì để hỗ trợ trẻ nhanh biết đi?

2. Cách giúp trẻ sơ sinh phát triển tốt trong năm đầu tiên

Ngoài nắm rõ quá trình phát triển của trẻ sơ sinh theo từng tháng, để trẻ tăng trưởng tốt hơn về kỹ năng vận động, ngôn ngữ, nhận thức và giao tiếp xã hội, bố mẹ có thể tham khảo một số phương pháp sau đây:

2.1. Tương tác với trẻ thường xuyên

Thông thường, trẻ phát triển kỹ năng ngôn ngữ bằng cách lặp lại âm thanh đã được nghe mỗi ngày. Do đó, chuyên gia khuyến khích trong các giai đoạn phát triển của trẻ sơ sinh, bố mẹ hãy luôn luôn tương tác, trò chuyện với con càng nhiều càng tốt, để trẻ biết giao tiếp một cách nhanh chóng.

>> Tham khảo: Trẻ mấy tháng biết nói? Các cột mốc phát triển ngôn ngữ ở trẻ

2.2. Kể chuyện cho con nghe

Phụ huynh hãy kể chuyện hoặc thuật lại cho con sinh hoạt mỗi ngày của cả nhà. Đây cũng là bí quyết giúp trẻ tăng thêm vốn từ vựng và phát triển kỹ năng ngôn ngữ tốt hơn.

>> Tham khảo: Các giai đoạn phát triển ngôn ngữ ở trẻ 0 - 6 tuổi cần nắm

2.3. Cho trẻ tiếp xúc với âm nhạc

Nhiều nghiên cứu cho thấy, âm nhạc là một trong những phương tiện giúp trẻ sơ sinh phát triển não bộ, kích thích khả năng ghi nhớ và sáng tạo hiệu quả. Mẹ có thể lựa chọn các loại nhạc êm dịu, vui tươi như nhạc cổ điển, nhạc không lời hoặc những bài hát ru để giúp trẻ vừa ngủ ngon, vừa tăng cường tư duy.

>> Tham khảo: Cách chơi với trẻ sơ sinh giúp con phát triển trí não tốt

2.4. Cùng trẻ đọc sách

Đây cũng là một cách tăng cường tư duy và nhận thức của trẻ. Mẹ có thể lựa chọn các quyển sách ít chữ, nhiều hình ảnh và màu sắc bắt mắt, vừa thu hút hứng thú, vừa kích thích thị giác của trẻ phát triển.

>> Tham khảo: Giai đoạn VÀNG phát triển trí não ở trẻ không nên bỏ lỡ

2.5. Chơi cùng con mỗi ngày

Bố mẹ có thể tổ chức một vài trò chơi để trẻ được khám phá và tương tác với thế giới xung quanh. Ngoài ra, trải nghiệm trò chơi giúp trẻ tăng sức mạnh cơ bắp, tăng khả năng vận động thể chất.

>> Gợi ý:

• 12 đồ chơi phát triển trí tuệ cho bé 1 tuổi thông minh, nhanh nhạy
• 12 trò chơi Montessori giúp trẻ phát triển trí não thông minh

2.6. Khuyến khích trẻ vận động

Tùy vào sự phát triển của trẻ sơ sinh theo từng tháng, trẻ có thể đạt được cột mốc vận động khác nhau như lật, lẫy, bò, trườn, ngồi, đứng, chạy, nhảy. Cha mẹ là hãy khuyến khích trẻ luyện tập thường xuyên, đồng thời theo dõi, quan sát và hỗ trợ con khi cần thiết, để trẻ phát triển kỹ năng vận động, tăng cường sức khỏe tốt hơn.

2.7. Đưa trẻ ra ngoài

Phụ huynh hãy thường xuyên đưa con đi dạo phố, công viên, sở thú hoặc bất cứ nơi nào yêu thích. Điều này vừa kích thích thị giác, vừa mở mang kiến thức và nhận thức của con về cuộc sống.

>> Tham khảo: Các mốc phát triển của trẻ sinh non và lưu ý khi chăm sóc

3. Một vài lưu ý khi chăm sóc trẻ sơ sinh trong năm đầu tiên

Cuối cùng, để các giai đoạn phát triển của trẻ sơ sinh được thuận lợi, con khôn lớn khỏe mạnh và tăng trưởng tốt thì đừng bỏ qua 8 lưu ý quan trọng sau đây:

3.1. Nuôi con bằng sữa mẹ

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), phụ nữ sau sinh nên cho con bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời vì sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tốt nhất cho sự phát triển của trẻ.

Tuy nhiên, có không ít trường hợp, vì nhiều lý do mẹ không đủ sữa nuôi con. Lúc này, sữa công thức có thể giúp bổ sung dinh dưỡng cần thiết cho bé yêu.

Mẹ nên ưu tiên chọn sữa có đạm mềm nhỏ, chỉ xử lý nhiệt 1 lần sẽ bảo toàn tối đa dưỡng chất, giúp trẻ tiêu hóa và hấp thu tốt hơn. Ngoài ra, trong sữa có hệ dưỡng chất BioPro+ (gồm Probiotics, HMO và GOS) sẽ giúp hỗ trợ tăng đề kháng tự nhiên, nuôi dưỡng đường ruột khỏe mạnh, ngăn ngừa bệnh vặt hiệu quả. Qua đó xây dựng nền tảng dinh dưỡng vững chắc để bé yêu nhẹ bụng và phát triển mạnh khỏe từ bên trong.

>> Gợi ý:

• Làm sao để có nhiều sữa? 15 cách kích sữa về nhiều cho mẹ sau sinh
• Sữa tăng đề kháng cho bé: Nên chọn như thế nào tốt nhất?

3.2. Bế trẻ đúng cách

Bồng bế đúng cách sẽ đảm bảo an toàn cho trẻ, không gây ảnh hưởng đến hệ xương khớp của con. Có rất nhiều cách bế trẻ như bế nằm ngửa, bế kiểu vác, bế ngồi,... Cha mẹ nên lựa chọn tư thế bế phù hợp với giai đoạn phát triển của trẻ, không bế quá cao hoặc quá thấp, luôn dùng tay đỡ đầu và cổ cũng như không bế trẻ ở gần các vật dụng nguy hiểm.

>> Tham khảo: 7 yếu tố ảnh hưởng sự phát triển của trẻ mà mẹ nên biết

3.3. Cẩn thận trong việc quấn tã

Trẻ sơ sinh tiểu tiện thường xuyên nên bố mẹ cần lưu ý thay tã cho bé từ 2 - 3 tiếng. Cách quấn tã phải đặc biệt cẩn thận. Không nên quấn chặt vì điều này khiến trẻ bị nóng, khó chịu và bí bách. Đồng thời, khiến khớp háng bị duỗi thẳng, ảnh hưởng đến sự phát triển chân sau này.

>> Thông tin chi tiết:

• Trẻ sơ sinh đi ngoài có mùi thối do đâu? Mách mẹ cách xử trí
• Bé 8 tháng đi ngoài nhiều lần trong ngày: Bố mẹ nên làm gì?

3.4. Chú ý giữ ấm cho trẻ

Cha mẹ nên giữ ấm cho bé thường xuyên, tránh tình trạng con bị hạ thân nhiệt, ảnh hưởng đến sức đề kháng. Thông thường, ngoài quấn khăn và đắp chăn đầy đủ thì mẹ với bé nên nằm với nhau, để vừa truyền hơi ấm từ mẹ sang con, vừa giúp mẹ dễ dàng quan sát, chăm sóc con mọi lúc.

3.5. Đặt trẻ nằm ngửa khi ngủ

Cha mẹ nên cho trẻ nằm ngửa khi ngủ, đây là tư thế an toàn nhất cho trẻ dưới 1 tuổi khi các cơ quan không bị chèn ép và trẻ cử động tay chân thoải mái hơn. Cha mẹ không nên cho trẻ nằm sấp và nằm nghiêng vì nếu không cẩn thận quan sát con khi ngủ có thể làm trẻ khó thở, bị tình trạng đầu bẹt,...

>> Tham khảo: Trẻ sơ sinh ngủ ngáy: Nguyên nhân và cách khắc phục hiệu quả

3.6. Chế biến thức ăn dặm phù hợp với từng giai đoạn

Khi trẻ bắt đầu ăn dặm, cha mẹ cần chế biến thức ăn phù hợp với các giai đoạn phát triển để con hấp thu dưỡng chất tốt hơn, phát triển kỹ năng nhai nuốt và hạn chế bị hóc đồ ăn. Một số lưu ý về cách nấu thức ăn dặm cho trẻ là chọn thực phẩm tươi mềm, kết hợp nhiều loại thực phẩm khác nhau, sử dụng cả phần nước và phần cái (ví dụ như thịt và nước thịt), không nêm nếm nhiều gia vị,...

>>Thông tin chi tiết:

• Những lưu ý khi cho trẻ ăn dặm để trẻ ăn dễ dàng, tiêu hóa tốt
• Trẻ 4 tháng ăn dặm được chưa và một số điều mẹ cần lưu ý
• Trẻ ăn dặm ngày mấy lần là đủ? Cách cho trẻ ăn dặm theo độ tuổi

3.7. Cho trẻ tiêm phòng đúng lịch

Trẻ từ 0 - 12 tháng tuổi phải được tiêm các loại vắc xin phòng bệnh như viêm gan B, thủy đậu, bại liệt (IPV), phế cầu khuẩn liên hợp (PCV), cúm hoặc tiêu chảy do virus rota (RV). Lịch tiêm ở mỗi bệnh lý như thế nào dựa vào độ tuổi phát triển của mỗi trẻ. Hoặc, tốt hơn là hãy đưa con đi gặp bác sĩ để có đề xuất về lịch tiêm phòng phù hợp.

>> Tham khảo: Có nên cho trẻ uống tăng sức đề kháng và lời giải đáp

3.8. Theo dõi sự phát triển chiều cao và cân nặng của trẻ

Sự tăng trưởng cân nặng và chiều cao đạt chuẩn là một trong những yếu tố cho thấy trẻ đang phát triển ổn định. Mẹ có thể tham khảo bảng theo dõi sự phát triển của trẻ sơ sinh TẠI ĐÂY. 

4. Câu hỏi thường gặp

Dưới đây là một số thắc mắc thường gặp khi chăm sóc trẻ sơ sinh ở các giai đoạn phát triển của trẻ bạn có thể tham khảo:

4.1. Khi nào hết giai đoạn sơ sinh?

Giai đoạn sơ sinh được tính từ thời điểm chào đời đến khi trẻ được 1 tuổi. Từ 1 tuổi trở đi trẻ sẽ được gọi với nhiều cái tên khác như trẻ tập đi, trẻ em,...

4.2. Trẻ sơ sinh bao lâu nhìn rõ?

6 đến 8 tháng tuổi là thời điểm trẻ sơ sinh phát triển thị giác, có thể nhìn thấy mọi xung quanh thứ rõ ràng hơn, nhận diện được khuôn mặt của cha mẹ và màu sắc.

4.3. Nên cho trẻ sơ sinh uống nước không?

Không nên cho trẻ dưới 6 tháng tuổi uống nước. Vì trong sữa mẹ có đến 80% là nước, bổ sung thêm nước bên ngoài có thể khiến trẻ nhanh no và bú kém, bị ọc hoặc sặc nếu uống nước sau khi bú sữa. Cha mẹ chỉ nên cho trẻ uống nước khi con bắt đầu ăn dặm.

>>Tham khảo: Dấu hiệu mất nước ở trẻ và cách xử trí dành cho mẹ

4.4. Có cần vệ sinh rốn cho trẻ không?

Cha mẹ nên vệ sinh rốn cho con để quá trình rụng rốn và lành lại nhanh hơn. Theo đó cha mẹ nên làm sạch rốn của trẻ với nước muối sinh lý, giữ cho vùng này luôn khô ráo, không để tã hoặc quần áo đè lên rốn,...

>>Tham khảo: Hướng dẫn mẹ cách vệ sinh rốn đã rụng cho trẻ sơ sinh

Trên đây là toàn bộ thông tin chia sẻ về các giai đoạn phát triển của trẻ trong độ tuổi đầu tiên. Đối với mỗi giai đoạn, trẻ đều có sự thay đổi về thể chất, não bộ và kỹ năng vận động. Vì thế, cha mẹ nên theo dõi, nắm rõ từng cột mốc phát triển, cũng như lưu ý cách chăm sóc phù hợp để bé yêu khôn lớn khỏe mạnh nhé.